Filosofisch Kwintet over de economie

Als iedereen diens eigenbelang nastreeft, dan komt dat ons allen ten goede, zeiden de klassieke economen al. Maar is dat wel zo? Ongelijkheid kan publieke belangen ook onder druk zetten. Filosoof Jelle van Baardewijk ging bij het Filosofisch Kwintet van Omroep HUMAN in gesprek met classicus Tazuko Angela van Berkel, econoom Fieke Van der Lecq en filosoof Savriël Dillingh over de vraag: Moeten we anders naar onszelf en onze relatie tot de economische ordening leren kijken?

Bekijk de gehele uitzending via: NPO Start

Jelle van Baardewijk in gesprek over Alasdair MacIntyres meesterwerk After Virtue

In de serie Werken voor de nieuwe wereld gaat Willem de Witte in gesprek met filosofen over klassieke werken uit de geschiedenis van de filosofie. In deze bijdrage laat lector bedrijfsethiek aan de HR en universitair docent maatschappelijke bestuurskunde aan de VU Jelle van Baardewijk zijn licht schijnen op de relevantie en receptie van MacIntyres After Virtue. Het werk is niet alleen van grote invloed binnen de ethiek, maar heeft ook in de bedrijfskundige en bestuurskundige wereld zijn sporen verdiend.

NRC tipt De Nieuwe Wereld

De NRC heeft meer dan vijftig tips verzameld om de avonden door te komen tijdens de avondklok, waaronder het kanaal De Nieuwe Wereld dat wordt gemaakt in samenwerking met Centrum Èthos:

Binge eens een talkshow met ándere gasten. Op zijn YouTube-kanaal praat Filosoof Ad Verbrugge samen met een viertal co-presentatoren, onder wie lingerieontwerpster Marlies Dekkers, met een lange stroom bekende en minder bekende gasten over allerlei kwesties van nu. Lange gesprekken voor lange avonden, met geregeld een inzicht dat je daarvoor nog niet had. Legitieme coronakritiek grenst er zo nu en dan aan ongefundeerde coronascepsis, maar voor wie zijn talkshows graag in een lager tempo consumeert, valt er genoeg te genieten. Weer eens iets anders dan Jinek of Op1.

Lees alle tips hier

Tijd voor morele maat: we schieten door in puritanisme.

Jelle van Baardewijk in gesprek met hoogleraar filosofie Gabriël van den Brink. “Wij schieten in de puriteinse richting door.”

Bekijk het gesprek op het gesprekskanaal van De Nieuwe Wereld.

Lang speelden morele kwesties zelden een rol in het openbare leven, zo vertelt Van den Brink. “Dat was het neoliberale tijdperk. De moraal was: we zijn van de kerk, het geloof en ook de politiek en de familie af. Dus we bepalen zelf wat goed en kwaad is.” Het leven als individuele aangelegenheid. “Tot 2004, 2005 ging dat liberale verhaal gewoon door. Maar op een zeker moment is dat omgeslagen.” Sinds enkele jaren leven we derhalve in een samenleving waarin sprake is van, zoals Van den Brink het noemt, ‘normatieve ophoging’. We stellen steeds hogere morele eisen aan onszelf en aan anderen.

Van den Brink plaatst deze ontwikkeling in een breder perspectief. Hij heeft jarenlang onderzoek gedaan naar hoe moraliteit functioneert in het gewone leven en hij laat zich daarbij ook informeren door gedragswetenschappen en biologie. “Moraal is niet een kwestie van redeneren, maar van aanvoelen hoe het met anderen is. Dat hebben we met de dieren gemeen.” Maar er is ook een verschil. Naast het dierlijke worden wij tevens gevormd door het leven in stammen van de jagers-verzamelaars en de beschavingen zoals deze in het eerste millennium voor onze jaartelling opkwamen. De kern van deze beschavingen? “Temper je ego en breng compassie op [..] dat brengt verplichtingen met zich mee op gedragsniveau.”

Met dit schema kijkt Van den Brink naar wat er nu maatschappelijk gebeurt. Want zo lang de andere morele lagen gecultiveerd worden, dan kun je je vrijheden permitteren. “Het probleem van het liberalisme is dat men wel spreekt van de vrijheden, maar niet over het onderhoud van de morele normen.” Dit heeft volgens Van den Brink geleid tot twee aan elkaar geopponeerde houdingen: aan de ene kant de “realisten” die zeggen dat moraal geen enkele publieke rol speelt, en aan de andere kant de mensen met grote morele verontwaardiging.

De opkomst van een nieuw moralisme heeft volgens Van den Brink ook te maken met onze ‘global village’. De wereld is complex en om je daarbinnen te oriëntatien deel je de boel in in ‘fout’ en ‘goed’. “En zo zijn we terug bij een stammenmaatschappij, de jagers-verzamelaars die voor zichzelf wisten wat goed en kwaad was, en het kwaad was altijd bij de anderen.” Dat gaat volgens Van den Brink ook gepaard met een gigantische toename van sentimentaliteit en een slachtoffercultuur. “Het moralisme is aan de ene kant agressief – het zijn de anderen die niet deugen – maar het is ook heel sentimenteel, namelijk: het slachtoffer heeft altijd gelijk.”

Dat creëert allerlei problemen. Van den Brink: “Wij schieten in de puriteinse richting door. De normen zijn hoog en we willen dat iedereen daaraan beantwoordt.” Dat geeft in wezen blijk van een kindse levenshouding. Het leven is ambivalent; afschaffing van moraal of een nieuwe dogmatiek is daarop geen antwoord. “Volwassen leven betekent niet alleen dat je de spanning in jezelf herkent, maar ook dat je hebt geleerd hoe je dat moet middelen. Waarom hebben we nu zoveel verontwaardiging? Omdat veel mensen die volwassen taak ontwijken of nooit geleerd hebben.”

250 jaar Hegel: verzoening individu en gemeenschap

Het is vandaag 250 jaar geleden dat Hegel ter aarde kwam en voor die gelegenheid bieden we een fragment uit het boek Het Goede Leven en de Vrije Markt aan. Over Hegel staat in het kader het volgende vermeld: “Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831) behoort tot het zogenaamde Duitse idealisme, een stroming die de ontwikkeling van menselijke ideeën in de geschiedenis analyseert. Hegel verdiept dit tot een fundamentele ontologie waarin de werkelijkheid gezien wordt als de ‘Geest’, die zich door tegenstellingen heen ontvouwt. Beroemd is zijn ‘dialectische’ schema van these, antithese en synthese. Zijn hoofdwerk is de Phänomenologie des Geistes (1807). Zijn politieke filosofie werkte hij uit in de Grundlinien der Philosophie des Rechts (1821). In zijn laatste jaren gaf hij in Berlijn veel colleges over filosofie van de geschiedenis.”

Lees hier (PDF) het hoofdstuk Hegel: de verzoening tussen individu en gemeenschap uit dit boek van Ad Verbrugge, Govert Buijs en Jelle van Baardewijk. Schaf het hele boek hier aan.

Interview Ad Verbrugge over ‘Against English’

Trouw | Ad Verbrugge | 19 november | In dagblad Trouw is vandaag een interview verschenen met Ad Verbrugge over de recent verschenen bundel 'Against English: Pleidooi voor het Nederlands'. In dat werk waarschuwen diverse prominente auteurs voor het gevaar van de verengelsing van onze taal een maatschappij, en de dominantie van het Anglo-Amerikaanse wereldbeeld op politiek, economie en overheid. Verbrugge: “Mensen hebben behoefte aan een eigen identiteit, en taal is daarmee sterk verbonden. In een andere taal is de nuance toch anders. Taal staat met meerdere dingen in verband: bijvoorbeeld humor, emotie, levensgevoel. Dat voelt allemaal niet hetzelfde in een andere taal dan in je moedertaal.”

Naast Èthos leden Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk leveren onder meer Ger Groot, Stine Jensen, Özcan Akyol en Daniel Rovers een bijdrage aan 'Against English'. Het interview met Verbrugge in Trouw is hier terug te vinden.

Jelle van Baardewijk te gast bij Viisi Talk

Viisi Talk | Jelle van Baardewijk

Op 22 Mei 2019 was Jelle van Baardewijk te gast bij Viisi Talk om te praten over de studie bedrijfskunde in een morele crisis. Jelle leg uit wat er mis is en hoe het beter kan.