Gabriel van den Brink over ‘wat Adam Smith werkelijk dacht’

NRC | Gabriel van den Brink | 3 september | Voor NRC is Gabriel van den Brink in de wereld van Adam Smith gedoken. Naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van ‘Wealth of nations’ – ‘De welvaart van landen’ – schreef hij een boekrecensie. Wat blijkt? Het idee dat Smith de schepper is van de bekende homo economicus is een grote misvatting. “We moeten het – zoals de vertaler in zijn ‘Ten geleide’ terecht opmerkt – niet zien als een pleidooi voor menselijk egoïsme maar als de ontvouwing van een sociale leer waarin morele waarden niet tegenover de markt staan maar in economische bedrijvigheid zelf doorwerken.”

Lees het hele stuk hier terug.

Lezing Het Goede Leven en de Vrije Markt

De afgelopen decennia zijn landen over de hele wereld met elkaar verbonden geraakt door het openstellen van hun economieën. Op die manier vond globalisering zijn gestalte: een internationaal netwerk van liberale democratieën die van elkaars specialiteiten en schaalvoordelen genieten, waardoor de productiviteit van deze economieën maximaal werd opgerekt. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een breed scala aan verbeteringen, zoals het wereldwijd verlagen van het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft, de stijging van het welvaartsniveau of de stijging in het aantal mensen dat toegang heeft tot onderwijs.

Toch lijkt deze globalisering eveneens zijn schaduwkanten aan te wakkeren. Door de opengestelde grenzen blijkt het voor ons niet alleen steeds lastiger om aan de tradities van onze cultuur vast te houden, maar ook onze verhouding ten opzichte van elkaar wordt ingrijpend veranderd. Onder de druk van de vrije markt probeert ieder voor zichzelf een eigen plek toe te eigenen en anderen weg te concurreren in de angst dat iemand anders succesvoller zal zijn. De mens wordt heden ten dage vaak als een economische mens, een homo economicus, gezien. Dit leidt onherroepelijk tot een aantal belangrijke vragen. Ondermijnt dit model niet andere dimensies die behoren tot het mens-zijn? Wat doen technologische ontwikkelingen met onze sociale verhoudingen? Welke waarden blijven voor onze samenleving van belang wanneer we intensieve banden aanhalen met andere landen?

Het zijn allemaal vragen die verband houden met de centrale vraag uit het met de Socrates Wisselbeker bekroonde boek Het Goede Leven en de Vrije Markt: hoeveel ruimte laat de vrije markt tegenwoordig voor het verwezenlijken van een goed leven? Op 17 mei 2019 zullen Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk hun visie op de cultureel-maatschappelijke ontwikkelingen uit de afgelopen decennia uiteenzetten en daarbij tot denken aanzetten over hoe we in deze veranderde wereld een goed leven kunnen leiden.

Locatie: 3D@VU, Campusplein van de VU

Aanmelding via: centrum.ethos@vu.nl. 

Kom naar de lezing over ‘Het goede leven en de vrije markt’

Centrum Èthos | Ad Verbrugge, Jelle van Baardewijk | Op vrijdag 17 mei zullen Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk een lezing verzorgen over het bekroonde boek ‘Het goede leven en de vrije markt’. Zij schreven deze bundel samen met Govert Buijs. In het boek, dat de komende jaren ook dienst zal doen als VWO-eindexamenbundel, onderzoeken de Èthos leden de relatie tussen onze vrije markt economie en dat wat van oudsher ‘het goede leven’ is genoemd.

De lezing begint om 15:00 uur in 3D@VU, en de toegang is vrij. Wees welkom! Aansluitend is er een borrel.

Aanmelding via centrum.ethos@vu.nl.

Nieuw boek Govert Buijs ‘Waarom werken we zo hard?’ nu in de winkels

Govert Buijs | 6 mei | Het nieuwe boek van Govert Buijs, ‘Waarom werken we zo hard?’, is nu verkrijgbaar! In het werk, met als ondertitel ‘op weg naar een economie van de vreugde’, ontwikkelt Buijs een brede antropologie om ons huidige economische bestel te duiden. Het boek kan gelezen worden als een pleidooi voor een andere opvatting van de economie waarin mens en milieu centraal staan.

De afgelopen twee eeuwen is het concept van de mens als een homo economicus zeer dominant geweest. Dit wordt, zo betoogt Buijs, steeds problematischer. Ons huidige model is zowel psychologisch als ecologisch onhoudbaar. In interviews met het NRC en het Algemeen Dagblad licht Buijs zijn werk toe. “We houden een machinerie in de hoogste versnelling op gang, terwijl we eigenlijk weten dat het niet zo verder kan.” In Trouw is een recensie verschenen van het boek.

‘Waarom werken we zo hard?’ is verschenen bij Boom Filosofie en hier te koop.

Bespreking proefschrift Van Baardewijk op Follow the Money

Follow the money | Jelle van Baardewijk | 11 december | In een column op Follow the Money bespreekt Hans Schnitzler het proefschrift van Jelle van Baardewijk, The moral formation of business students. Schnitzler benadrukt de relevantie van het onderzoek. “Wie wil begrijpen waarom het morele kompas van onze financiële en bedrijfskundige elites zo vaak hapert of eenvoudigweg afwezig is, doet er goed aan kennis te nemen van dit promotieonderzoek.”

Het stuk, met de veelzeggende titel ‘Laat iedere student bedrijfskunde een maatschappelijke stage doen’, is hier te vinden. Jelle van Baardewijk verdedigt zijn proefschrift op 20 december aan de VU.

Wie wil de bank nog redden?

In het Filosofisch Actueel en Maatschappelijk Gesprek bespreken studenten en staf van de master FCB een documentaire, film of artikel. In het kader van dit college schrijven de studenten een filosofisch essay. In dit stuk mengt student Paul Bosman zich in het debat over de financiële crisis, naar aanleiding van het Filosofisch Gesprek op de Zuidas. Hij reageert op de bijdrage van Arnoud Boot, professor Corporate Finance en Financiële Markten, die te gast is bij het Filosofisch Gesprek op de Zuidas, en een grondige herstructurering van het bancaire stelsel voorstelt. 

Op de Zuidas in Amsterdam is deze maand een ‘Monument voor de omgevallen banken’ onthuld. Dit monument moet de herinnering aan de financiële crisis van 2008 levend houden. De val van de financieel dienstverlener Lehman Brothers werd in september 2008 wereldnieuws. Nu zijn we tien jaar verder en vraagt eenieder zich af: kan dit weer gebeuren? De ene na de andere columnist en analist deed deze maand zijn zegje. De stelselmatig kritische columns in de Groene Amsterdammer van prof. dr. Ewald Engelen, banken die stellen dat ze wel degelijk hervormd hebben en documentaires over hoe het toch zo ver heeft kunnen komen passeerden de revue. Prof. dr. Arnoud Boot en het Sustainable Finance Lab hebben een vraag gesteld met de blik vooruit: hoe ziet de toekomst van het financiële bestel eruit? Bij het Filosofisch Gesprek op de Zuidas waagden we ons aan een voorzichtig antwoord op deze vraag.

In het artikel ‘Bancaire strategie in tijden van fintech’ (2018) stelt Boot dat de financiële sector onderhevig is aan stevige concurrentie van fintech-bedrijven. De informatietechnologische giganten uit Silicon Valley richten de pijlen op het financiële bestel. Deze bedrijven worden niet gehinderd door dezelfde mate van regulering als het traditionele bankwezen. De informatiestroom en het betalingsverkeer kan vrij door de virtuele ruimte stromen. Om concurrerend te blijven moet volgens Boot het bancaire stelsel nodig hervormd worden. Boot onderscheidt drie strategieën om de sector levensvatbaar te houden: 1. Voor een enkele bank is er een centrale positie mogelijk, een bank in het midden van een ecosysteem. 2. Banken kunnen een traditionele bancaire rol aannemen die voor fintech concurrenten moeilijker bereikbaar is, gebaseerd op vertrouwensrelaties. 3. Banken gaan hervormen tot efficiënte digitale banken die een basaal financieel dienstenpakket aanbieden. Boot noemt dit een ‘aardverschuiving’ voor het bancaire stelsel. De overlevingsdrift van banken is desondanks groot. In een interview bij Buitenhof van 26 augustus schetst Boot enkele van deze hervormingen. Na de crisis zijn de banken stevig gereguleerd, maar volgens Boot moeten de banken wél meer ruimte krijgen om te concurreren. Ze mogen geen risico’s nemen, omdat we zorgen hebben over de zekerheid van ons publieke geld. Boot stelt voor de bank te splitsen in twee activiteiten: de ondernemende en de publieke activiteit. De concurrenten uit de informatietechnologische sector hebben geen last van dezelfde mate van regulering die komt kijken bij publieke activiteiten. Opmerkelijk is dat Boot aangeeft dat de maatschappelijke elite verschuift van de traditionele bancaire sector naar deze ‘nieuwe wereld’. Het oude logge bankwezen zit vast in regulering, maar de elite verschuift naar de nieuwe actoren waar die regulering zijn intrede nog niet heeft gedaan. De waarschuwingen van Boot zijn tweeledig. Allereerst moeten banken zich kunnen aanpassen aan het vernieuwde speelveld. Ten tweede zit er publieke activiteit in de financiële sector. Dat betalingsverkeer en spaargeld zullen we nationaal en Europees moeten verankeren.

De fintech-bedrijven die het bankwezen bedreigen kunnen we duiden als creatieve destructie of disruptieve innovatie. De vernieuwing ondermijnt de bestaande instituties. De vraag die rijst is dan: welke instituties zijn het redden waard? Boot geeft aan dat hij zeker geen tegenstander is van deze nieuwe spelers. Hij wijst juist op de mogelijkheid voor het bancaire stelsel om zich in de richting van deze nieuwe spelers te bewegen. Zijn oproep om de ondernemende en publieke activiteiten van de banken te segregeren lijkt mij dan een redelijke gedachte. Door wie en hoe de publieke activiteiten dan worden gewaarborgd is een volgende vraag.

Noemenswaardig is dat Boot zich in meerdere interviews heeft uitgelaten over de maatschappelijke elite. Waar zit de macht? Zoals aangegeven heeft deze elite zich meer gericht op de opkomst van de informatietechnologie. Tegelijkertijd is er geopolitiek vast te stellen dat er openlijk getwijfeld wordt aan de geglobaliseerde wereld. We kunnen Boots pleidooi voor het scheiden van de publieke en private functie van de banken dan ook duiden als glokalisering. We nemen geen afscheid van de internationale space of flows waarin kapitaal- en informatiestromen vrij door de ruimte flitsen. We gaan ons wel afvragen of onze publieke middelen daar deel van moeten uitmaken. Met andere woorden: we vragen hoe die space of flows verankerd moet zijn in de materiële wereld. De gedachte is dat we verankeren wat van publiek belang is, bijvoorbeeld door een nuts- of depositobank. Of, zoals Boot elders aangeeft, via een Central Bank Digital Currency: een door de overheid of centrale bank gelegitimeerde digitale valuta. Een ontwikkeling die bijvoorbeeld in Zweden al zichtbaar is.

Toch blijven er vragen. De opkomst van de informatietechnologie heeft in andere sectoren al laten zien dat consumenten gemak verkiezen boven oude vertrouwensrelaties. Zeker wanneer deze in de loop van de tijd zijn gereduceerd tot een icoontje in een applicatie. Als daarbij ook de maatschappelijke elite zich achter de nieuwe technologie schaart en verregaande regulering uitblijft rest de vraag: wie wil de bank nog redden? We moeten dan ook Boots waarschuwingen niet te licht opvatten, maar weloverwogen nadenken over welke activiteiten we wél aan internationale data- en kapitaalstromen willen overlaten en welke pertinent niet. Daarnaast moeten we ons afvragen hoe én wie deze space of flows gaat reguleren. Het is naïef om te denken dat de volgende crisis eenzelfde zal zijn. Zij zal zich eerder afspelen in, of als gevolg van, deze virtuele ruimte. Mijn vraag aan prof. dr. Boot is dan ook: hoe zorgen we ervoor dat, ondanks het techno-optimisme en gemak, de samenleving in de gelegenheid komt deze hervorming en deregulering te steunen? De waarschuwingen zijn inzichtelijk en legitiem. Desondanks is de beeldvorming over de bancaire sector in de samenleving niet bijster positief. Kan er van de samenleving worden verwacht dat zij tien jaar na de financiële crisis een hervorming en deregulering van het bancaire stelsel steunt; in plaats van te kiezen voor nieuwe gezichten in de markt en gemak.

Interview over ‘Het goede leven en de vrije markt’ in NRC

NRC | Jelle van Baardewijk, Govert Buijs, Ad Verbrugge | 21 november | In het NRC is een interview verschenen over het boek ‘Het goede leven en de vrije markt’. Het werk, dat vanaf 2020 als examenbundel voor het VWO zal dienen, is geschreven door Jelle van Baardewijk, Govert Buijs en Ad Verbrugge. ‘Het goede leven en de vrije markt’ is nu te koop.

In het gesprek met NRC geven de auteurs tekst en uitleg bij een aantal keuzes die zij gemaakt hebben bij het schrijven. “Het boek heeft een argumentatieve hoofdstructuur, daarin verschilt het van de standaard studieboeken, die vaak meer encyclopedisch zijn”, zo verklaart Van Baardewijk. Is een dergelijke toon wel gepast voor een examenbundel? Verbrugge:  “Wij wijzen de vrije markt niet af, maar we verklaren die ook niet heilig, zoals je in bepaalde liberale theorieën ziet. We blijven in het midden, omdat we voor de gedachte van het goede leven een weegmechanisme willen ontwikkelen. Ik denk dat zowel links als rechts zich hierin zou moeten kunnen vinden.”

Je kunt het gehele interview hier teruglezen.

Promotie Jelle van Baardewijk op 20 december

Vrij Universiteit | Jelle van Baardewijk | 19 november | Op donderdag 20 december zal Jelle van Baardewijk promoveren aan de Vrije Universiteit. Om 15:45 uur verdedigt hij zijn proefschrift ‘The Moral Formation of Business Students: A philosophical and Empirical Investigation of the Business Student Ethos’. In zijn promotiewerk onderzoekt Van Baardewijk de morele houding die studenten bedrijfskunde in Nederland tijdens hun studie ontwikkelen. Het werk is een combinatie van historische analyse, filosofie en empirisch onderzoek.

De bijeenkomst vindt plaats in de aula van de VU, De Boelelaan 1105, Amsterdam. Aansluitend aan de verdediging is er een receptie.

Eerder op de dag zal Lisa Herzog, onderdeel van de commissie van Van Baardewijk, een lezing verzorgen over ‘Recognition and economic structures’. Dit is in lijn met een paper dat recent van haar hand is verschenen. Hieronder het abstract van dat paper.

Abstract: The paper discusses the relation between recognition and economic structures, starting from Adam Smith’s recognition-based understanding of human self-interest, which was lost in later economic theories. It explores some strands of economic thinking that retain a connection to recognition theories, as well as Axel Honneth’s discussion of markets from the perspective of social freedom. It defends the claim that a return to the recognition-based roots of economic thinking holds enormous potential for thinking about reforms of our economic structures towards a more egalitarian and democratic economic system.

Vanaf maandag te koop: Het goede leven en de vrije markt

Lemniscaat | Govert Buijs, Ad Verbrugge, Jelle van Baardewijk | 9 november | ‘Het goede leven en de vrije markt’ van Govert Buijs, Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk ligt vanaf aanstaande maandag, 12 november, in de winkels. Deze bundel zal vanaf volgend jaar dienen als eindexamenbundel voor het VWO. In het werk bespreken Buijs, Verbrugge en Van Baardewijk de belangrijkste denkers uit de filosofische traditie, en gaan zij in op de vraag hoe we de relatie tussen de vrije markt en het goede leven kunnen begrijpen.

Voor meer informatie kun je terecht op de website van de uitgever. Het boek is hier alvast te reserveren.

Filosofisch Gesprek op de Zuidas met Arnoud Boot

Tien jaar geleden ontplofte de bom onder het mondiale financiële systeem. Banken bleken too big too fail en moesten door overheden wereldwijd gered worden. De bankrentes maakten een historische duikvlucht en economieën kwamen tot stilstand. Ook in andere instituties, zoals universiteiten en markautoriteiten, werd de boel flink opgeschud.

De crisis heeft er mede voor gezorgd dat economen tot op de dag van vandaag worstelen met fundamentele vragen over hun vakgebied. Financiële autoriteiten proberen na de crisis opnieuw grip te krijgen op de steeds groter wordende geldstromen die dagelijks door het financieel systeem razen.

Professor Corporate Finance en Financiële Markten (UvA) en voorzitter van de Bankraad van De Nederlandse Bank Arnoud Boot is te gast in De Nieuwe Poort in de reeks Filosofisch Gesprek op de Zuidas. Boot zal samen met de panelleden van Centrum Èthos  verkennen hoe ons financieel stelsel er vandaag de dag voorstaat. Wat hebben we geleerd van de crisis? Welke nieuwe gevaren doen zich voor aan de horizon? Wat is de rol van het financieel systeem in deze tijd? De middag zal worden gepresenteerd door Paul van Liempt.

Aanmelden kan via centrum.ethos@vu.nl.